NOSTRATİK DİL TEORİSİ İÇERİSİNDE ALTAY DİLLERİ Ekrem ARIKOĞLU*

http://www.turkishstudies.net/DergiPdfDetay.aspx?ID=947 dosyasının html sürümüdür.
G o o g l e taradığı belgelerin otomatik olarak html sürümlerini oluşturur.


Page 1
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/8 Fall 2009
NOSTRATİK DİL TEORİSİ İÇERİSİNDE ALTAY
DİLLERİ
Ekrem ARIKOĞLU*
ÖZET
Nostratik dil teorisi, isim babalığını Holger
Pedersen’in yaptığı ve Ġlliç Svitıç tarafından geliştirilen;
Afro-Asyatik, Kartvel, Elam-Dravit, Hint-Avrupa, Ural-
Yukagir, Eskimo-Aleut, Altay, Kore ve Japon dillerinin
aynı kökene dayandığını savunan bir teoridir.
Bu teoriye göre, günümüzdeki pek çok dil ailesi
MÖ 14-10 bin yıllarında aynı kökene dayanıyordu. 8 bin
yıl önce Altay dil grubu ana gruptan ayrıldı. Fakat
günümüzde pek çok leksik unsur tarihî bağların tespit
edilmesine yardımcı olmaktadır.
Altay dilleri veya dil grubunun diğer dil aileleriyle
olan bağları, örnek kelimelerle gösterilmektedir. Bu
bağlantılar
daha
çok
leksik
unsurlarla
sınırlı
tutulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Nostratik dil teorisi, Altay dil
grubu, dil teorisi, dünya dil grupları.
ALTAY LANGUAGES IN NOSTRATIK LANGUAGES
THEORY
ABSTRACT
Nostratic language of the theory of names Holger
Pedersen his paternity, Ġlliç Svıtiç theory developed by the
Afro-Asiatic, Kartvel, Elam-Dravid, Indo-European, Ural-
Yukagir, Eskimo-Aleut, Altai, Korea, the Japanese
language group of the common historical roots a defense
theory.
*Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri
ve Edebiyatları Bölümü Öğretim Üyesi. arikoglu@gazi.edu.tr
Page 2
178
Ekrem ARIKOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/8 Fall 2009
According to the theory of our day with each
other within the same family or language group are not
considered languages, at an earlier date (14 -10
thousands BC) was based on the same origin. 8
thousand years ago, was separated from the main group
of the Altaic language group. But today, many elements
of restructuring through leksic history helps to establish
ties.
Altaic languages or language groups, with the
above-mentioned links between the evaluation of the
studies, examples are given in words. These links have
been limited to elements leksical notice.
Key Words: Nostratik language theory, Altaic
language group, Language theory, World language
groups.
Giriş
Dünya dillerinin birbiriyle köken akrabalığı konusundaki
görüşlerin uzun bir geçmişi vardır. Bu konudaki ilk ciddi kuramcı
olarak Avrupa ve Hint dilleri arasındaki yakınlığı 1786 yılında
keşfeden Sir William Jones kabul edilir.
“Nostratik terimini ilk kullanan Holger Pedersen’dir.
Pedersen, bu terimi, 1903 yılında yazdığı “Türkische Lautgesetze”
adlı makalesinde Hint-Avrupa ile bağlantılı diller için kullandı. Terim,
Latince nostrates (bizim ülkenin insanları) kelimesinden geliyordu.”
(Ercilasun, 2004: 27).
Illiç-Svitıç’ın fikirlerinden geniş ölçüde faydalandığı Ġtalyan
bilim adamı A. Trombetti, yirminci yüzyılın başından itibaren
yayımladığı ciddi çalışmalarla Hint-Avrupa dilleriyle diğer dil aileleri
arasındaki akrabalığı ortaya koydu (Trombetti 1905, 1908, 1923).
Nostratik dil teorisisni geliştiren bilim adamı Illiç-Svitıç’tır.
Svitıç’ın çalışmaları ölümünden sonra yayımlanır.
Bizim bu yazı içerisinde çalışmalarını geniş ölçüde ele
alacağımız kişi ise Rus Nostratik okulu temsilcilerinden Sergey
Starostin’dir.
Ülkemizde Nostratik dil ailesinden ilk bahseden kişi Ahmet
B. Ercilasun’dur. Ercilasun önce Türk Dili Tarihi kitabı ile (Ercilasun
2004: 27-32), daha sonra yazdığı iki makaleyle (Ercilasun 2007a,
Page 3
Nostratik Dil Teorisi Ġçerisinde...
179
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/8 Fall 2009
2007b) Türk bilim dünyasını Nostratik ve Avrasyatik dil ailelerinden
haberdar etti.
Nostratik Dil Teorisi İçerisinde Altay Dilleri
Vladislav M. Illiç-Svitıç, ölümünden sonra yayımlanan üç
ciltlik Opıt Sravneniya Nostratiçeskih Yazıkov (Illiç-Svitıç 1971,
1976, 1984) adlı eserinde Sami-Hami, Kartvel, Hint-Avrupa, Ural,
Dravit ve Altay dillerinde ortak olduğunu düşündüğü 378 kelimeyi
inceler. 378 kelime içerisinde Hint-Avrupa 250, Altay 247, Hami-
Sami diller 243, Ural 214, Dravit 184, Kartvel 146 kelimeyle temsil
edilir.
Illiç-Svitıç’ın eserinde Altay dilleriyle; Hint-Avrupa dilleri
arasında 153, Hami-Sami dilleri arasında 148, Ural dilleri arasında
143, Dravit dilleri arasında 127, Kartvel dilleri arasında 92 kelimenin
ortak olduğu görülür.
Illiç-Svitıç’ın çalışmasında sadece kelimeler değil ortak
olduğu düşünülen ekler de verilmektedir. Eserde altı dil ailesinde de
ortak olan kelimeler vardır ve bu kelimelerin Altay dillerinin de
içerisinde bulunduğu dillerin evrensel kelimeleri olduğu söylenebilir.
Bu kelimelerden ve eklerden bazıları şunlardır: bura (bur-), calu (çal-
), da (-da), i (işaret zamiri veya 3. teklik şahıs zamiri), këlu (kelin),
käs- (kes-), kär- (ker-), kapan- (kapa-), lipa (yapuş-), -l (l sıfat yapım
eki kız-ıl), -ma (-ma fiilden isim yapım eki), mi (mi soru eki), -n
(min, sin), tapha (tap- = tep-).
Aharon Dolgopolsky The Nostratic Macrofamily and
Linguistic Palaentology adlı eserinde 124 kelimeyi inceler
(Dolgopolsky 1998). 124 kelime içerisinde Hami-Sami dilleri 110,
Hint-Avrupa dilleri 77, Altay dilleri 67, Ural dilleri 64, Kartvel dilleri
47, Dravit dilleri 46 kelimeyle temsil edilir. Dolgoplosky’nin
çalışmasında Altay dilleri; Hami-Sami ve Hint-Avrupa dillerinden
sonra en çok kelimeyle temsil edilen aile olarak görülür.
Dolgopolsky’nin Nostratik kelimeleri içerisindeki bazı Türkçe
kelimeler şunlardır: kıragu, bal, arpa, kat-, tolu, elik (bir tür geyik),
keçi, buga, kelin, apa (baba), al (hile).
A. Bomhard ve John C. Kerns The Nostratic Macrofamily A
Study in Distant Linguistic Relationship (Bomhard- Kerns, 1994) adlı
eserinde 601 kelimeyi nostratik kökler olarak inceler. Bu eserdeki
kelimelerin durumu Türkçe kelimeler açısından Ahmet B. Ercilasun
tarafından geniş bir şekilde değerlendirildiğinden biz burada
ayrıntılara girmiyoruz (Ercilasun 2007a).
Page 4
180
Ekrem ARIKOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/8 Fall 2009
Joseph H. Greenberg, Indo-European and Its Closest
Relatives (The Eurosiatic Language Family) adlı eserinde
Nostratikçilerden farklı olarak, Avrasyatik diye adlandırdığı teorisinde
Hami-Sami, Kartvel ve Dravit dillerine yer vermez. Buna karşılık;
Hint-Avrupa, Altay ve Ural dilleriyle birlikte, Kore-Japon-Aynu,
Çukçi, Eskimo-Aleut, Gilyak dillerini Avrasyatik büyük ailesi içine
alır.
Greenberg’in eserinde 437 kelime incelenir. “437 kelime
içerisinde dil ailelerinin temsil oranı şöyledir: Kore-Jap.-Aynu 346
(% 79), Altay 324 (% 74), Hint-Avrupa 226 (% 51), Ural 213 (%
49), Çukçi 192 (% 44), Eskimo-Aleut 181 (% 41), Gilyak 158 (%
36), Etrüskçe sadece üç kelime var.” (Arıkoğlu, 2007a, 111).
Rus Nostratik okulunun son yıllardaki en önemli temsilcisi
Sergey Starostin (Arıkoğlu, 2007b) ve arkadaşları, Nostratik
çalışmalarını
bilgisayar
ortamında
yayımlamak
üzere
http://starling.rinet.ru adresinde “The Tower of Babil” (An
Etymological Database Project) adını verdikleri projeyi
geliştirmişlerdir. Başlangıçta sadece Rus Nostratik okulunun özellikle
S. Starostin’in çalışmalarının yayımlandığı site, daha sonra
Amerika’da bulunan Santa Fe Enstitüsünün “Evolution of Human
Languages” projesiyle birleştirilmiştir. Sergey Starostin’in 2005
yılında ölümüyle Proje Georgiy Starostin tarafından yürütülmektedir.
Bu sitede büyük dil ailelerinin birbirleriyle olan köken bağlantıları
verilmekte, kelimelerin dil ailesi içerisinde yer alan dillerdeki şekilleri
ayrı ayrı gösterilmektedir. Böylece “kök dil”den aileler içerisindeki
dillere uzanan bir “dil ağacı” oluşturulmaktadır.
S. Starostin, Nostratik ana başlığını verdiği dil gruplarının
alt başlığı olarak “Avrasyatik” terimini kullanır. Böylece Nostratik ve
Avrasyatik dil aileleri birleştirilmektedir. Her sayfada 20 sözcüğün yer
aldığı, 104 sayfada 2077 kelime Nostratik dil ailesinde ortak olarak
düşünülmektedir.
Sayfalarda sırasıyla; Nostratik ana başlığı altında
Avrasyatik, sözcüğün Ġngilizce anlamı, sözcüğün daha uzak ailelerle
bağlantısı (Borean), Hint-Avrupa, Altay, Ural, Kartvel, Dravit,
Eskimo-Aleut, Çukçi-Kamçatka dil ailelerindeki en eski biçimler,
yorumlar (comments) ve referanslar yer alır. Görüldüğü gibi burada
yedi dil ailesi Nostratik diller olarak verilmektedir. Günümüzde de
devam eden Hami-Sami dillerinin Nostratik dil ailesinin bir üyesi olup
olmadığı tartışmalarına Starostin bu çalışmasında yer vermeyerek, bu
dil ailesinin Nostratiğin “kızı” değil “kız kardeşi” olduğu görüşlerine
katılmış olmaktadır (Ercilasun, 2004: 28). Buna karşılık Greenberg’in
Page 5
Nostratik Dil Teorisi Ġçerisinde...
181
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/8 Fall 2009
Avrasyatik diller içine almadığı Kartvel ve Dravit dillerini Nostratik
diller içerisine almaktadır.
Sitede yer alan 2077 kelimeden 10’u sadece 1 dil ailesinde
yer alır. 775 kelime iki dil ailesinde, 625 kelime 3 dil ailesinde, 415
kelime 4 dil ailesinde, 195 kelime beş dil ailesinde, 45 kelime 6 dil
ailesinde, 12 kelime yedi dil ailesinde ortaktır. Burada en ilgi çekici
sonuç iki dil ailesiyle temsil edilen 775 kelimeden 137’sinin sadece
Altay ve Dravit dilleriyle temsil edilmesidir ki bu çok yüksek bir
rakamdır.
Starostin’in çalışmasında bütün dil ailelerinde ortak olan
kelimelerden bazıları şunlardır: yal (yaş), burue (toz-), ne (ne soru
zamiri), tu (çi) (2. şahıs zamiri), to (işaret zamiri), tuki (tüken-), talo
(omuz).
2077 sözcük içerisinde Altay 1664 (%80), Hint-Avrupa
dilleri 1259 (%60), Ural 1207 (%58), Dravit 1104 (%53), Kartvel 770
(%34), Eskimo-Aleut 232 (%11), Çukçi-Kamçatka 173 (%8) sözcükle
temsil edilir. Görüldüğü gibi Starostin’in “Nostratik Etimolojiler”
çalışmasında en yüksek oranda Altay dilleri temsil edilmektedir.
Bunda Starostin’in esas itibariyle Çin-Tibet ve Kafkas dilleri uzmanı
olmasına rağmen, Altay Dillerinin Etimolojik Sözlüğü’nün
yazarlarından biri olmasının etkisi olsa gerek (Starostin, Dıbo, Mudrak
2003).
Bu çalışmada Altay dilleriyle diğer dil ailelerinin bağlantısı
ise şöyledir: Hint-Avrupa dillerinin 1259 kelimesinin 957’si Altay
dilleriyle ortaktır ve bu % 76’lık bir orana tekabül eder. Ural dillerinin
1207 kelimesinin 950’si Altay dilleriyle ortaktır ve bu % 78’lik bir
ortaklığa karşılık gelmektedir. Kartvel dillerinin 770 sözcüğünden
571’i Altay dilleriyle ortaktır ve bu % 74’lük bir ortaklığa karşılık
gelmektedir ve dil aileleri arasında en düşük orana tekabül etmektedir.
Dravit dillerinin 1104 kelimesinden 888’i Altay dilleriyle ortaktır ve
bu % 80’lik bir ortaklığı gösterir. Eskimo-Aleut dillerinin 234
kelimesinden 219’u Altay dilleriyle ortaktır ve bu % 94’lük bir
örtüşmeyi gösterir. Çukçi-Kamçatka dillerinin 173 kelimesinden
146’sı Altay dilleriyle ortaktır ve bu % 84’lük bir ortaklığı gösterir.
Burada Eskimo-Aleut ve Çukçi-Kamçatka dillerinin az sayıda
kelimeyle temsil edildiğini vurgulamak gerekir. Buna rağmen Eskimo-
Aleut ve Çukçi-Kamçatka dillerinin en yüksek ortaklığı göstermesi
ilgi çekicidir. Yakın orantıda kelime sayısıyla temsil edilen daha
büyük dil ailelerinden Altay dilleriyle en yüksek orantıda ortaklık
gösteren dil ailesi Dravit’tir. Bunun sonucu olarak S.Starostin, yaptığı
dil ağacında Dravit dillerini, Altay dillerine Ural dillerinden daha
yakın olarak göstermektedir.
Page 6
182
Ekrem ARIKOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/8 Fall 2009
Sonuç
1. Ülkemizde Ahmet Bican Ercilasun’un yazdıklarıyla
haberdar olduğumuz Nostratik dil teorisiyle ilgili çalışmalar, modern
anlamda dünyada 1960’lı yıllardan itibaren özellikle Illiç-Svitıç’ın
görüşleriyle başlamıştır ve günümüzde de yoğun bir şekilde devam
etmektedir.
2. Nostratik dil teorisi içerisinde Altay dil ailesinin durumu,
sınıflamayı yapan bilim adamlarının uzmanlık alanlarına göre
değişkenlik göstermektedir. Sergey Starostin’in yaptığı çalışmada
Nostratik dil ailesi içerisinde Altayca en yüksek temsil oranına
sahiptir.
3. Altay dil ailesinin Ural dil ailesiyle bağlantısı uzun
zamandır araştırılmaktadır. Hatta bazı bilim adamları iki dil grubunu
“Ural-Altay” şeklinde bir aile olarak düşünmektedir. (Nostratikçiler
Ural ve Altay dil ailelerini ayrı ayrı alırlar.) Nostratik çalışmaları,
Altay dillerinin Hint-Avrupa ve Dravit dilleriyle tarihî bağlarının da
araştırılması gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.
4. Daha çok Atatürk zamanında yapılan Hint-Avrupa dilleri
ve Türkçe arasındaki bağlantıları araştırma çalışmaları, bütün dünya
dillerinin Türkçeden türediğini öne süren teori sebebiyle çıkmaza
girmiştir. Ama Türkçenin de içerisinde bulunduğu Altay dillerinin;
Hint-Avrupa, Ural, Dravit dilleri başta olmak üzere pek çok dil
ailesiyle ortaklıkları Nostratik dil teorisi çalışmalarıyla açık bir şekilde
ortaya konulmaktadır. Nostratikçiler bu benzerlikleri ortak bir kök
dilden gelmeyle açıklamaktadır. Ama bu dil günümüzde konuşulan
herhangi bir dil değildir; hepsinin ortak atasıdır.
5. Nostratikçilerin yaptığı dillerin ortak kökenden geldiği
yolundaki çalışmalar, genetik çalışmalarıyla desteklenmektedir.
Genetik biliminin daha da gelişmesi, dillerin köken bağlantıları
konusundaki çalışmalara katkı sağlayacaktır.
6. Burada bahsedilen yeniden kurma çalışmaları, ayrışmaları
MÖ 14.000-3.000 yılları arasında olmuş kabul etmektedir. Çalışmalar
daha çok leksik unsurlar üzerinden yapılmaktadır. Fakat sözcük
tabanlarının anlam ve şekilce aynı kökene dayanıyor olmasına
(düzenli ses değişmeleri göz önünde bulundurularak) dikkat
edilmektedir.
Page 7
Nostratik Dil Teorisi Ġçerisinde...
183
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/8 Fall 2009
KAYNAKÇA
ARIKOĞLU Ekrem (2007a), “Greenberg’in Avrasyatik Dil Teorisi ve
Türkçe”, Dil Araştırmaları S. 1, s.109-114
ARIKOĞLU Ekrem (2007b), “Dile Aşık Bir Adam: Dr. Sergey
Anatolyeviç Starostin”, Dil Araştırmaları, S. 2, s.167-171
BOMHARD R. Allan- Kerns, C. John (1994), The Nostratic
Macrofamily A Study in Distant Linguistic Relationship,
Berlin - New York
DOLGOPOLSKY Aharon (1998), The Nostratic Macrofamily and
Linguistic Palaentology,
McDonald Institute for
Archaeological Research, Cambridge
ERCĠLASUN A. Bican (2004), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla
Türk Dili Tarihi, Akçağ, Ankara, s. 27-32
ERCĠLASUN A. Bican (2007a), “Türkçenin En Eski Komşuları”,
Makaleler,
Dil-Destan-Tarih-Edebiyat
(Yayına
Hazırlayan, Ekrem Arıkoğlu), Akçağ, Ankara, s. 41-62
ERCĠLASUN A. Bican (2007b), “Büyük Aile Teorileri Ġçinde
Türkçenin Yeri”, Makaleler, Dil-Destan-Tarih-Edebiyat
(Yayına Hazırlayan, Ekrem Arıkoğlu), Akçağ, Ankara, s.
62-69
GREENBERG Joseph H. (2002), “Indo-European and ıts Closest
Relatives”, The Eurasiatic Language Family, Volume 2
Lexicon, Stanford University Press Stanfors, California
ĠLLĠÇ-SVĠTIÇ V. M. (1971), “Opıt Sravneniya Nostratiçeskih
Yazıkov (semitohamitskiy, kartvel’skiy, indoyevropeyskiy,
ural’skiy, dravidiskiy, altayskiy) Vvedeniye”. Sravnitel’nıy
Slovar’
(b-k), Akademiya Nauk SSSR Ġnstitut
Slavyanovedeniya i Balkanistiki, Moskva
ĠLLĠÇ-SVĠTIÇ V. M. (1976), “Opıt Sravneniya Nostratiçeskih
Yazıkov (semitohamitskiy, kartvel’skiy, indoyevropeyskiy,
ural’skiy, dravidiskiy, altayskiy) Vvedeniye”. Sravnitel’nıy
Slovar’ (l-z) Ukazeteli, Akademiya Nauk SSSR Ġnstitut
Slavyanovedeniya i Balkanistiki, Moskva
ĠLLĠÇ-SVĠTIÇ V. M. (1984), “Opıt Sravneniya Nostratiçeskih
Yazıkov (semitohamitskiy, kartvel’skiy, indoyevropeyskiy,
ural’skiy, dravidiskiy, altayskiy) Vvedeniye”. Sravnitel’nıy
Slovar’ (r-q)(Po Kartotekam Avtora), Otvetsvennıy redaktor
Page 8
184
Ekrem ARIKOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/8 Fall 2009
V. A. Dıbo, Akademiya Nauk SSSR Ġnstitut
Slavyanovedeniya i Balkanistiki, Moskva
STAROSTĠN S; Dıbo, A; Mudrak (2003), O. Etymological
Dictionary of the Altaic Languages Part One (A-K), Part
Two (L-Z), Part Three (Indices), Brill, Leiden-Boston
TROMBETTĠ Alfredo (1905), L’unita D’origina del Linguaggio,
Bologna
TROMBETTĠ Alfredo (1908), Saggi di Lessicologia Generale
Comparate, Bologna
TROMBETTĠ Alfredo (1923), Elementi di Glottologia, Bologna